2022’de rekor zamlarla boğuşan Türkiye’nin sanayi devleri, 2023’te satışlarında enflasyona yenik düşerek reel anlamda kayıp yaşadılar. İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) yayınladığı Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’na göre, 500 büyük sanayi şirketinin toplam üretimden satışları %42,1 artışla 6,3 trilyon TL’ye ulaştı. Ancak önceki yıl %119 artan satışlar 2023’te geriledi ve enflasyondan arındırılmış tabloya bakıldığında şirketlerin toplam satışları %13,8 azaldı.
Listenin zirvesindeki şirket, 484,1 milyar TL ile yine TÜPRAŞ oldu. Ford Otomotiv, geçen yıl üçüncü sıradan 238 milyar TL’lik satışla ikinci sıraya yükseldi. Geçen yıl ikinci sırada yer alan Star Rafineri ise 226,7 milyar TL’lik satışla üçüncü sıraya geriledi. Önceki yıl ilk 10’da olmayan Mercedes-Benz ve Gramaltın Kıymetli Madenler de ilk 10’a girmeyi başardı.
Zararda Zirve
Yavaşlayan küresel talep, 6 Şubat depremi ve seçim sonrası ekonomi politikalarındaki değişimler, İSO 500’ün üretimden satışlarının enflasyonun altında kalarak düşmesine neden oldu. Küresel durgunluğun etkisiyle ihracat da %2,9 azalarak 95,1 milyar dolara geriledi. 500 devin faaliyet kârı %39,7 artarak 937 milyar liraya çıkarken, faaliyet kârlılığı oranı 0,3 puan düşüşle %12,8’den %12,5’e geriledi. 2022’de 442 olan kâr eden kuruluş sayısı 2023’te 404’e indi. Zarar eden kuruluş sayısı da 58’den 96’ya yükselerek 2018’den sonraki en yüksek seviyeye ulaştı.
Koç Holding’in 3 Şirketi İlk 10’da
Türkiye’nin önde gelen sanayi topluluklarından Koç Holding bünyesindeki 3 şirket, İSO 500 sıralamasında ilk 10’da yer aldı. Uzun yıllar liderliğini sürdüren Tüpraş ile 238 milyar TL satış geliri elde eden Ford Otomotiv listede ilk 2 sırada yer alan grup şirketleri oldu. Uzun yıllardır ilk 10 içinde kalan Türkiye’nin önde gelen beyaz eşya şirketlerinden Arçelik de bir sıra yükselerek 99,8 milyar TL’lik satış geliri ile 7. sırada yer aldı.
Altın ve Otomotiv Yükselişte, TOGG Listede
Bu yıl listenin ilk 10’unda bazı değişimler dikkat çekerken, altın, otomotiv ve tarım makinelerindeki çıkış dikkatleri üzerine topladı. Yerli otomobil üreticisi TOGG, 2023’te 24,3 milyar TL satış geliriyle İSO 500 listesine 42. sıradan giriş yaptı. Geçen yıl 15. sırada yer alan Mercedes-Benz, 2023’te 94 milyar TL’lik üretimden satışla listede 8. oldu. Altın talebinin arttığı 2023’te İstanbul Altın Rafinerisi 4. sıradaki yerini korurken, 2022’de 44. sırada yer alan Gramaltın Kıymetli Madenler ise 90 milyar TL satış ile 9. sıraya yükselerek ilk 10’a girdi.
Kârın Yarısı Borca Gidiyor
Faiz artışlarından kaynaklanan finansman giderlerinde büyük artışlar yaşayan şirketler, borçlarını katlarken kârları kredi ödemelerine gitti. İSO 500’ün finansman giderleri %92,5 artarak 277 milyar liradan 533 milyar liraya çıktı. Finansman giderlerinin faaliyet kârına oranı 15,6 puan artışla %41,3’ten %56,9’a çıktı ve sanayiciler elde ettikleri kârın yarısından fazlasını finansman giderlerine ayırdılar. Sanayi mali borçları 2 trilyonu aşarken, bunun yarısını kısa vadeli borçlar oluşturdu. Sanayi devlerinin çalışan sayısı geçen yıl %1,9 yükselirken, özellikle EYT tazminat ödemelerinin etkisiyle ödenen maaş ve ücretler %119,6 artışla 425,8 milyar TL’ye ulaştı.
Kamu Şirketleri Devleşiyor
Bu yıl açıklanan listede kamu şirketleri dikkat çekti. 2022 yılında 9 kamu şirketinin bulunduğu listede 2023 yılında 13 kamu şirketi yer aldı. Elektrik Üretim Anonim Şirketi ve Türkiye Petrolleri ilk 25 içindeki yerlerini korurken, Türkiye Şeker Fabrikaları 17,4 milyar TL’lik satış ile 85. sıradan 67. sıraya yükseldi. 11 milyar TL’lik satış yapan Et ve Süt Kurumu ise 406. sıradan 122. sıraya çıktı.
Yumuşak İniş Zorunlu
Araştırma sonuçlarını değerlendiren İstanbul Sanayi Odası Başkanı Erdal Bahçıvan, 2024 sonuçlarının da parlak olmayacağını kaydetti. Tüm kesimlerin daha düşük büyümeye alışması gerektiğini söyleyen Bahçıvan, “Ekonomide bir iniş kaçınılmaz görünüyor. Türkiye’nin yüksek büyüme hayallerinden vazgeçmesi gerekiyor. Sağlıklı bir iniş, herkes için olumlu bir tabloya çevirebilir. Yumuşak iniş tercih edilmezse çakılma riski çok daha yüksek olabilir” ifadelerini kullandı. Bahçıvan, yeni vergi paketine sanayi tarafının bakışını şöyle değerlendirdi: “Sanayiye geçmiş yıllarda sağlanan vergi avantajlarının sebepsiz yere ortadan kaldırılması, öngörülebilirlik ve geleceğe olan güven açısından ciddi tahribatlar yaratmıştır.”
