İngiltere’de 45 yıl boşuna akıl hastanesine kapatılan otizmli kadın

BBC’nin yaptığı bir araştırma, İngiltere’de otizmli ve öğrenme güçlüğü çeken bir kadının, yedi yaşından itibaren tam 45 yıl boyunca gereksiz yere bir akıl hastanesinde tutulduğunu ortaya çıkardı.

Sierra Leone kökenli olduğuna inanılan ve kimliğinin korunması amacıyla yetkililer tarafından “Kasibba” adı verilen bu kadın, hayatının 25 yılını da tecrit odasında yalnız başına geçirmek zorunda kaldı.

Kasibba konuşamıyor ve sahip çıkacak bir ailesi bulunmuyor. BBC Radyo 4’te yayımlanan “File on 4 Investigates” programında, onun serbest bırakılması için verilen dokuz yıllık mücadele anlatıldı.

İngiltere Sağlık ve Sosyal Bakım Departmanı, ülkede hâlâ çok sayıda engelli bireyin akıl hastanelerinde tutulmasının kabul edilemez olduğunu belirtti. Yetkililer, Akıl Sağlığı Yasası’nda yapılacak reformlarla bu tür uygunsuz uygulamaların önlenmesini umduklarını ifade etti.

Ancak ülkede hâlâ otizmli ve öğrenme güçlüğü çeken iki binden fazla kişi akıl hastanelerinde zorla tutuluyor. Bunların yaklaşık 200’ü çocuklardan oluşuyor. Hükümet, yıllardır bu bireyleri topluma kazandırma taahhüdünde bulunmasına rağmen, bu hedeflere ulaşılamadı.

BBC, 2011 yılında Bristol yakınlarındaki özel Winterbourne View Hastanesi’nde yaşanan istismarları ifşa ettikten sonra hükümet bu konuda harekete geçme sözü vermişti. Ancak bugüne kadar belirlenen hedefler gerçekleştirilemedi. NHS’nin 2025-2026 planları, akıl hastanelerinde zorla tutulan otizmli ve öğrenme engelli bireylerin sayısını en az %10 oranında azaltmayı amaçlıyor.

Engelli hakları savunucusu Dan Scorer, bu hedefi yetersiz bularak, “Serbest bırakılması ve toplum içinde desteklenmesi gereken yüzlerce insan hâlâ kapalı kapılar ardında, gözaltı koşullarında yaşıyor. Bize vaat edilen ilerlemeyi henüz göremedik” diyerek duruma tepki gösterdi.

Kasibba’nın Kurtuluş Hikâyesi

Klinik psikolog Dr. Patsie Staite, 2013 yılında mesleğine yeni başladığı dönemde Kasibba’nın zorla akıl hastanesinde tutulduğunu fark etti. Ancak onun serbest kalması tam dokuz yıl sürdü. BBC’ye konuşan Staite, “Onun yaşadığı koşullarda yaşayan başka birini hiç görmemiştim. Dahası, tüm bunların yasal olarak mümkün olması beni şoke etti” dedi.

Dr. Staite, hastanenin çevresindeki güvenlik çitinde bir delik fark ettiğini ve bunun Kasibba’nın, kapalı tutulduğu binanın havalandırmasından dış dünyayı görebilmesi için açıldığını belirtti. Şu an 50’li yaşlarında olan Kasibba’nın, 5 yaşından önce Sierra Leone’den kaçak yollarla getirildiği tahmin ediliyor. Önce bir yetimhaneye yerleştirildi, ancak bazı davranışları nedeniyle 7 yaşında akıl hastanesine yatırıldı.

Hastane çalışanları, Kasibba’yı “tehlikeli” ve “göz çıkartan” biri olarak tanımlıyordu. Ancak Staite, kayıtları incelediğinde bu suçlamaların, onlarca yıl önce yaşanmış tek bir olaya dayandırıldığını keşfetti. 19 yaşındayken, hastanede bir yangın alarmı çalındığında yaşanan panik sırasında bir başka hastayı tırmalamıştı. Ancak bu olay, yıllar boyunca abartılarak “göz çıkartan” etiketiyle anılmasına neden olmuştu.

Staite, aylar süren çalışmaları sonucunda Kasibba’nın aslında tehlikeli olmadığını ve toplum içinde yaşayabileceğini kanıtlayan 50 sayfalık bir rapor hazırlayarak, onu hastaneye yatıran Camden Belediyesi’ne sundu. Bunun üzerine, 2016 yılında sağlık ve sosyal bakım uzmanlarından oluşan bir ekip, “Kurtuluş Komitesi” adı altında çalışmalara başladı.

Engelli hakları kuruluşu “Changing Our Lives” adına Lucy Dunstan, Kasibba’nın bağımsız savunucusu olarak atandı ve hastaneden çıkmasının neden güvenli olduğunu kanıtlayan bir dosya hazırladı. Ancak, Kasibba’nın serbest bırakılabilmesi için nihai kararı Koruma Mahkemesi’nin vermesi gerekiyordu.

Özgürlüğe Kavuşma Anı

Dunstan, Kasibba ile ilk tanıştığında, hastane personelinin onu yine “göz çıkartan” olarak tanımladığını anlattı. Kasibba’yı, kilitli tutulduğu odanın kapısındaki küçük pencereden ilk kez gördüğünde, boş bir odada kanepede yattığını fark etti ve “Hayatı tamamen yoksunluk içinde geçmişti” dedi.

Dunstan, altı yıl süren mücadele sonucunda Koruma Mahkemesi’nden Kasibba’nın serbest bırakılabileceğine dair bir telefon aldı. O anı “Ağladım. Sevinç, rahatlama, Kasibba’ya duyduğum hayranlık ve gurur hissettim” diye anlattı.

Dr. Patsie Staite, Kasibba’nın serbest kalması için dokuz yıl uğraşan sağlık ve sosyal bakım uzmanları ekibindeydi.

Kasibba şu anda sosyal hizmet uzmanlarının desteğiyle toplum içinde yaşıyor. Bakım görevlileri, onun nazik dokunuşları, jestleri ve net bir dil ile iletişim kurmayı tercih ettiğini belirtiyor. Ayrıca, modayı sevdiğini, evinden gurur duyduğunu ve sosyal temaslardan hoşlandığını aktarıyorlar.

Bir bakım sorumlusu, “Müthiş bir espri anlayışı var. Çok nazik ve sıcak bir insan. Onunla iki hafta çalıştıktan sonra bana sarıldı. Bu kişi kesinlikle ‘göz çıkartan’ diye nitelendirilecek biri değil” diyerek, yıllarca yanlış bir algıya kurban gittiğini vurguladı.

Akıl Sağlığı Yasası’nda Değişiklik Planları

İngiltere Parlamentosu’nda şu anda görüşülen Akıl Sağlığı Yasası, otizmli ve öğrenme güçlüğü çeken bireylerin, akıl hastalıkları olmadığı hâlde hastanelerde zorla tutulmalarının önüne geçmeyi hedefliyor. Ancak hükümet, toplum içinde yeterli destek sağlanmadan yasanın yürürlüğe girmeyeceğini belirtiyor. Yine de bu bireyler, yasal olarak 28 gün boyunca değerlendirme için hastaneye yatırılabilecekler.

Camden Belediyesi Yetişkin Sağlığı Genel Müdürü Jess McGregor, Kasibba’nın yıllarca hastanede tutulmasını “büyük bir trajedi” olarak nitelendirdi. “Bu olanlar beni şahsen çok üzüyor. Böyle bir şeyi asla yaşamamalıydı” diyerek, geçmişte yapılan hatalara dikkat çekti.

Öte yandan, Kasibba’nın kaldığı NHS akıl sağlığı vakfı, sundukları hizmetin daha önce hiç sorgulanmadığını ve Bakım Kalitesi Komisyonu tarafından “mükemmel” olarak değerlendirildiğini öne sürdü. Ancak vakıf, uzun yıllar hastanede kalan bireylerin toplum içinde yaşayabilmesi için yerel yönetimlerle planlar yaptıklarını, fakat ailelerin ve diğer hastaların açtığı davaların bu süreci engellediğini ifade etti.